ما 15 راهبرد مهم سبک زندگی در زیارت عاشورا داریم که هر کدام از آن ها می تواند مبنای یک تحول باشد. اما عمیق ترین و اوج آن ها آن جاست که می فرماید: اللّهُمَّ اجْعَلْ مَحْيايَ مَحْيا مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَمَماتِي مَماتَ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ / توجه کنید که محیا با حیات فرق می کند. حیات یعنی زندگی اما محیا یعنی نوع زنگی، سبک زندگی. ممات با موت فرق می کند. ممات یعنی چگونه مردن، می خواهد بگوید من آن گونه زندگی کنم که محمد (ص) و آل محمد (ص) زندگی کردند و آن گونه بمیرم که محمد (ص) و آل محمد (ص)، آن ها چگونه زندگی این دنیایی را ترک کردند؟ عزت مندانه و با شهادت. آن ها مرگ ذلت مندانه نداشتند. یا مسموم شدند یا مقتول، یا ثارالله، این ما هستیم که سبک زندگی و
اتمام حیات این جهانی مان را انتخاب می کنیم. شما وقتی یک راهنما و راه بلد، پیشاپیش تان حرکت می کند مثلا با یک فانوس، چشم تان را از آن فانوس برنمی دارید و پایتان را جای پای او می گذارید. اگر در شب ظلمانی نگاه ما به آن مصابیح و چراغ های هدایت باشد و پایمان را جای پای آن ها بگذاریم راه را گم نمی کنیم.
گفتگوی ما با حجت الاسلام و المسلمین سید صمصام الدین قوامی، رییس بنیاد فقهی مدیریت اسلامی به چگونگی الگوبرداری از فرهنگ عاشورایی و آلودگی های فضای زیست فرهنگی می پردازد.
ما چگونه می توانیم سبک زندگی مان را عمیق تر و همه جانبه تر به فرهنگ عاشورایی گره بزنیم؟
ما 15 راهبرد مهم سبک زندگی در زیارت عاشورا داریم که هر کدام از آن ها می تواند مبنای یک تحول باشد. اما عمیق ترین و اوج آن ها آن جاست که می فرماید: اللّهُمَّ اجْعَلْ مَحْيايَ مَحْيا مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَمَماتِي مَماتَ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ / توجه کنید که محیا با حیات فرق می کند. حیات یعنی زندگی اما محیا یعنی نوع زنگی، سبک زندگی. ممات با موت فرق می کند. ممات یعنی چگونه مردن، می خواهد بگوید من آن گونه زندگی کنم که محمد (ص) و آل محمد (ص) زندگی کردند و آن گونه بمیرم که محمد (ص) و آل محمد (ص)، آن ها چگونه زندگی این دنیایی را ترک کردند؟ عزت مندانه و با شهادت. آن ها مرگ ذلت مندانه نداشتند. یا مسموم شدند یا مقتول، یا ثارالله، این ما هستیم که سبک زندگی و اتمام حیات این جهانی مان را انتخاب می کنیم. شما وقتی یک راهنما و راه بلد، پیشاپیش تان حرکت می کند مثلا با یک فانوس، چشم تان را از آن فانوس برنمی دارید و پایتان را جای پای او می گذارید. اگر در شب ظلمانی نگاه ما به آن مصابیح و چراغ های هدایت باشد و پایمان را جای پای آن ها بگذاریم راه را گم نمی کنیم.
آن بیت مولانا به ذهنم می رسد که “آب کم جو تشنگی آور به دست / تا بجوشد آبت از بالا و پست.” گاهی به نظر می رسد ما آن تشنگی را نداریم وگرنه اگر تشنه آن معارف باشیم می توانیم سبک زندگی مان را پیدا کنیم.
ببینید زندگی اهل بیت (ع) در احادیث و سیره نظری و عملی شان وجود دارد. این ها قابل استخراج است، شما امروز در سخنرانی آقای رفیعی و ماندگاری و فرح زاد و دیگر آقایان در تلویزیون به عینه می بینید که این عناصر قابل استخراج است و آن درس ها و آموزه ها را می توان به صورت سبک زیستن در عرصه های مختلف زندگی از خانواده تا جامعه و سیاست ورزی و طلب روزی و نوع تعامل با دیگران درآورد.
ما مدل زندگی اهل بیت (ع) را در اختیار داریم و به نظر می رسد این جا زبان هنر می تواند این سبک را به جامعه ارائه کند. یعنی در یک اثر هنری دینی می توان این نکات جزیی و کاربردی را مطرح کرد. مثلا در ساحت اقتصاد حقیقتا این همه پیچیدگی وجود ندارد. اگر سبک زندگی ما بر مبنای اسلام باشد آن همه پیچیدگی که بر اقتصاد ما افتاده از میان برداشته می شود. آن وقت می بینید با همین قرض الحسنه و انفاق و اشتغال های حلال، آن گره هایی که بر بانک ها و بازارهای ما افتاده از میان برداشته می شود. این ها عرصه هایی نیست که اهل بیت (ع) درباره آن خاموش بوده باشند. اگر ما هم بخواهیم می توانیم از دل همین معارفی که از اهل بیت (ع) به ما رسیده، بنیان های نظری و مدل جامعه شناختی و اقتصادی منطبق بر همان رهیافت ها و آموزه ها را استخراج کنیم.
شما در همین رفتارهای امام حسین (ع) در کربلا وقتی دقیق می شوید می بینید مثلا در حیطه رفتار با کودکان و زنان و جوان ها و پیرها از یاران و اهل بیت (ع) پر از نکته های عالی است که در همین بحث سبک زندگی می گنجد. این که امام چطور با علی اکبر سخن می گوید، علی اکبر (ع) با چه ادب و خضوعی در پیشگاه پدر سخن می گوید. دو برادر حسین (ع) و عباس (ع) چگونه با هم مراوده دارند. یا قاسم ابن الحسن (ع) چطور با عمویش همکلام می شود. حضرت زینب (س) با امام حسین (ع) چگونه سلوک می کنند، جوانان بنی هاشم با همدیگر و ده ها و صدها ارتباط دیگری که می توان عقبه هایش را پیدا کرد و به عنوان یک case study می توان آرام آرام آن الگوها و مختصات مد نظر در سبک زندگی را از روابط و شیوه های گفتار و رفتار استخراج کرد. البته خوبی ای که عاشورا دارد این است که قدرت بازدارندگی نظام شیعه را بالا می برد و دشمن را مرعوب می کند.
آیا این بازدارندگی نباز به مهندسی ندارد؟
چرا، طبیعتا هر قدرتی می تواند با معماری و مهندسی به شکل آگاهانه تری مورد استفاده قرار گیرد. ما اتفاقا از این قدرت بازدارندگی می توانیم نوع زیستن مان را استخراج کنیم.
چه کنیم که این قدرت از آسیب ها مصون بماند؟
این آلودگی ها همیشه وجود دارد و موضوع قابل انکاری نیست. شما امروز آلودگی های محیط زیست را شاهدید که مثلا چطور گازهای گلخانه ای در جو زمین آزاد می شود و چه آثار مخربی دارد یا چطور سواحل دریاهای ما یا جنگل هایمان با همین ظرف های یک بار مصرف دچار آلودگی می شود، یا وضعیت هوای کلانشهرها به ویژه پایتخت را می بینید. ما همچنان که در فضای بیرونی می توانیم این آلودگی ها را ایجاد کنیم در اثر غفلت های فرهنگی و معرفتی، امکان دارد فضای محرم را هم به این آلودگی ها دچار کنیم. در واقع محرم، محیط زیست معنوی ماست و هرچقدر ما آن آلودگی ها را به حداقل برسانیم یک توفیق بزرگ برای همه ما خواهد بود.
همچنان که امروز حساسیت های خوبی درباره احیای محیط زیست و جبران آلودگی ها وجود دارد و مثلا ما نگران خشک شدن دریاچه ارومیه یا زاینده رود هستیم در محیط زیست معنوی مان هم باید نگران خشک شدن اشک ها باشیم، نگران خشک شدن اشک هایی که برای امام حسین (ع) می ریزیم. همچنان که مدیریت و برنامه ریزی برای احیای دریاچه ارومیه انجام می شود مدیریت و برنامه ریزی برای احیای فرهنگ امام حسین (ع) و احیای اشک ها صورت بگیرد. این جا هم ما با یک محیط زیست پنهان و معنوی روبرو هستیم که ارزش و جایگاه آن کم تر از محیط زیست بیرونی نیست.
یکی از آلودگی هایی که به تعبیر شما در همین محیط زیست معنوی مرتبط با فضای محرم وجود دارد تحریفات یا غلبه هیجان های کاذبی است که در برخی از مداحی ها حاکم است. دیدگاه تان در این باره چیست؟
ما در سال های گذشته واقعا با وضعیت بحرانی در این باره روبرو بودیم و طغیانی در این باره اتفاق افتاده بود که الحمد لله امروز مهار شده و مراقبت های خوبی در این زمینه صورت می گیرد و مداحی های ما به آن استاندارد لازم نزدیک می شوند. روحانیون ما هم عادت کرده اند مقاتل صحیح بخوانند و عمدتا از تعریف خواب که کربلا را فانتزی می کند پرهیز دارند. این سالم سازی ها همچنان باید ادامه داشته باشد. شما امروز می بینید که مدل های خوب و قابل عرضه ای از عزاداری ها در زنجان و بم و اردبیل شکل گرفته است که در عین سوزی که در فضای عزاداری ها هست اما به هیجان خواهی های کاذب نمی رسد. ما می بینیم که در خیلی جاها به جای زنجیر، سینه می زنند که پسندیده تر است. به هر حال این یک ذخیره بزرگ معنوی و میراث ارزشمند است. حسین وارث آدم و نوح و خلیل و موسی و عیسی و محمد (ص) و امیرالمومنین (ع) است. این جریان تاریخی انبیا است که در دستان حسین (ع) قرار گرفته است. عاشورا رودخانه عظیمی است که در تاریخ جریان یافته است. نسل ها یکی پس از دیگری می آیند و از این رود مبارک سیراب می شوند اما این رود هر لحظه در زایش و زایندگی است. به تعبیری زاینده رود معنوی ما همین فرهنگ عاشورایی است که نسل ها را به آن آب حیات می رساند.